Sarıkamış Harekatı

 

22 Aralık 1914 17 Ocak 1915

            Osmanlı Devleti yirminci yüzyılın başlarında Almanya'nın müttefiki olarak savaştaydı. Yüzyıllardır batmakta olan Osmanlı nihayetinde "Hasta Adam" olmuştu. Aydınları kökü Fransa'dan gelen felsefelerle halkı küçümsedikçe yalnız bırakıyor, yalnız bıraktıkça halk gücünü yitiriyordu. Anadolu fakirliğin yayıldığı bir coğrafyaydı, askeri teknoloji de pek sağlam değildi.

            Fakat idealist bir paşa olan Enver Paşa, 10 yılı aşkın hizmet süresince cesaretiyle hareket etmekten geri durmamıştır. Hasta adam son nefesine kadar delikanlı gibi kavga etmiştir. 

            Enver Paşa'nın Osmanlı ordularını yönettiği son harekat olan Sarıkamış Harekatı'nda da neslimize ders olması gereken birçok kahramanlık öyküsü vardır. Zor işleri imkansız şartlarda başarmışlardır. 

            "Türk ordusunun Alman karargâhınca yönlendirilen harekât planına göre Kafkas cephesindeki kuvvetlerin aslî görevi Ruslar’ın Avrupa cephesine yeni kuvvetler kaydırmasını engellemekti. Bu açıdan bakıldığında Rus taarruzunu durdurarak iki düşman kolordusunu cephe hattına çeken Türk ordusu görevini lâyıkıyla yerine getirmiş bulunuyordu."

            

          Alman generaller ve Enver paşa zayıf kalmış düşman unsurlarını bir harekat ile yok edeceklerini düşünüyorlardı. Bölgedeki komutanlar ise buna sıcak bakmıyordu. Enver Paşa kararlıydı.

            "Aldığı bu cevap üzerine Enver Paşa gerekirse taarruza bizzat kumanda etmek için cepheye gitmeye karar verdi. Genelkurmay Başkanı General Bronsart, Harekât Şubesi Başkanı Yarbay Feldman ve diğer maiyetini de yanına alarak 6 Aralık’ta Yavuz zırhlısıyla İstanbul’dan Trabzon’a hareket etti, 15 Aralık’ta Köprüköy’deki ordu karargâhına ulaştı."

            
            Enver Paşa kararlıydı. Osmanlı ordusu güçsüz değildi.

            
            "...Seferberliğini tamamladığında bu ordunun mevcudu jandarma ve menzil birlikleri hariç 96.550 savaşçıya ulaşmış bulunuyordu (ATASE Arşivi, Kls. 2, Dos. 8-B, F. 4, 4-2).

...Rus ordusunun sayısı 65.000 civarındaydı (Nikolski, s. 13, 16). "

            Fakat diğer konularda Ruslar avantajlıydı. Osmanlı tarafında savaş alanına en yakın demiryolu istasyonu 600 km gerideki Ulukışla idi. Kağnılar ve yük hayvanlarıyla sevkiyat yapılıyordu. Taarruz olursa ordu aç kalacaktı. 

            

            "Kafkas cephesine sevkedilmekte olan 100.000 takım kışlık giyim taşıyan gemiler, Rus filosu tarafından Karadeniz’de batırıldığından güney cephesinden gelen askerler arasında hâlâ entariyle dolaşanlar vardı (Guse, Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi, s. 43)."

            "Harekata kumanda etmek istemeyen Hasan İzzet Paşa 18 Aralık gecesi istifa etti. Sevk ve idareye Enver paşa geçti."

            "Rus ordusunun ileri ikmal üssü olan Sarıkamış kasabası Türk taarruzunun en önemli hedefi oldu ve demiryolu hattının son istasyonu olarak Rus kuvvetlerinin âdeta can damarıydı. Birliklerin bütün levazımı, mühimmatı, cephanesi, ihtiyat eşyası ve hastahaneleri hep burada bulunmaktaydı. "

            "Ancak tam da bu kritik anda Kolordu Komutanı Ali İhsan Latif Paşa’nın ısrarı üzerine taarruz durduruldu. Sarıkamış’taki durumun farkında olmayan ve başından beri gece taarruzuna karşı olan Ali İhsan Latif Paşa gece hücumuna alışık olmayan yorgun birlikleri dinlendirmek istiyordu. İlk bakışta önemsiz gibi görünen bu karar o zamana kadar Türkler lehine devam eden harekâtın seyrini bir anda tersine çevirdi. "

            "26 Aralık’ta başlayan ve on dört saat süren Allahüekber tırmanışında yorgun düşen askerler kucaklarında silâhlarıyla birlikte karlar üzerine düşüp şehid oldu. Buna rağmen sahra toplarını dağdan aşırmayı başardılar. Sarıkamış’a zamanında yetişemedikleri için başarı şansını büyük ölçüde yitirmiş olmalarına rağmen bu birlikler kararlılıkla mücadeleyi sürdürdü."

            "Enver Paşa da savaşı kazandığına emin görünüyordu. Bu sebeple bir basın bildirisiyle Sarıkamış’a kadar ilerleyen ordunun şiddetli bir muharebenin ardından büyük başarı kazandığı açıklandı. Sarıkamış-Kars demiryolunun tahrip edildiği, 2000’in üzerinde esir, sekiz top ve on üç mitralyözle bol miktarda erzak ve cephane ele geçirildiği bildirildi. Haber kamuoyunda büyük bir sevince yol açtı. Gazeteler Turan yolunun açıldığını, Moskof’tan intikam alınacağını, Moskof zulmü altında yaşayan kan ve din kardeşlerinin kurtarılacağını yazmaya başladı. "

              "Üzerlerindeki şaşkınlığı atarak toparlanmaya başlayan Ruslar harekâtın ilk günlerine oranla artık çok daha iyi durumdaydı. Sarıkamış’ta 15.000 savaşçıları, otuz dört adet topları ve birçok makineli tüfekleri vardı. Buna rağmen Türk taarruzu inatla devam etti. Bir ara Sarıkamış sokaklarına kadar girerek süngü savaşıyla Ruslar’a önemli kayıplar verdirildi. Albay Kravçenko bu sokak savaşları sırasında öldü. Fakat Ruslar’ın uzun menzilli sahra topları, ormanların içerisindeki diğer Türk birliklerini yerlerinden kıpırdayamaz hale getirince bunlar geri çekilmek zorunda kaldı."

            "General Yudeniç, Türkler’in içinde bulunduğu bu sıkıntılı durumun farkına vardı. Türk taarruz gücünün iyice kırılmasını bekledi, nihayet 1 Ocak 1915 tarihinde Bardız-Sarıkamış-Eşekmeydanı Geçidi üçgeninde bir kuşatma harekâtı başlattı. Enver Paşa ise 9 ve 10. kolorduları Sol Cenah Ordusu adıyla birleştirip generalliğe terfi ettirdiği Hâfız Hakkı Paşa’nın emrine verdikten sonra Ruslar’ın ana kuvvetlerini ezemediği için Sarıkamış’a kuvvet kaydırmalarını önleyemeyen 11. Kolordu’nun durumunu görmek üzere 3 Ocak’ta Sarıkamış’tan ayrıldı. "

            Sarıkamış'ta Osmanlı imkansızlıklara rağmen kahramanlığını bir kez daha göstermiştir. Harekatın ardından Enver Paşa İstanbul'a dönmüştür. Daha sonra 1919 yılında hükümetin istifa etmesiyle ülkeden ayrılacaktır.

                                                            *Tüm alıntılar Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi'ndendir.